تصویربرداری پزشکی
دید کلی
در میان تمام ماشین ها و دستگاه‌های گران‌قیمت و پیچیده ، علم تصویربرداری پزشکی برای بسیاری از افراد ظاهری مبهم دارد. چطور این دستگاه‌ها می‌توانند اشعه ایکس تولید کنند و آنگاه از عضوی از بدن رد شده و بر روی یک فیلم ، تصویری از آن عضو بدست می‌آید؟ چطور دستگاه سونوگرافی با حرکت دادن قسمتی از آن بر روی بدن ، حرکت اعضای داخلی جنین و مایعات را به خوبی نشان می‌دهد؟ بیمار هنگام قرار گرفتن در دستگاه های سی‌تی اسکن و ام آر آی با ترس خاصی از این که آیا ممکن است تحت خطر باشد یا بعد از مدتی برای او مشکلی به وجود آید، می‌باشد و یا مجبور است برای تشخیص و درمان بیماری خود ، خطر استفاده از این سیستم‌ها را بپذیرد.
تاریخچه
تصویربرداری از اعضای بدن برای اولین بار توسط ویلهلم کنراد رونتگن فیزیکدان آلمانی و استاد دانشگاه ورزبورگ (wurzburg) آلمان در شب ۸ نوامبر سال ۱۸۹۵ میلادی همزمان با کشف اشعه ایکس از استخوان های دست همسرش انجام گرفت. علت نامگذاری ایکس به این اشعه نداشتن ایده به خصوصی در مورد آن بود. بنابراین آن را اشعه ناشناخته یا مجهول ایکس نامیدند و تصویرگیری با این اشعه ، رادیولوژی نامیده شد.
سیر تحولی و رشد
تصویربرداری از اعضای بدن در سال ۱۸۹۵ توسط رونتگن با کشف پرتو ایکس پا به عرصه وجود گذاشت. برخلاف سایر اختراعات و اکتشافات که سال ها بعد و پس از طی مراحل سخت مورد قبول قرار می‌گیرند، خیلی زود و بلافاصله دو ماه پس از کشف برای اولین بار در جهان ، در بیمارستان نیو همپشیر (Newhampshire) شهر ورزبورگ آلمان در مورد شکستگی استخوان و درمان آن بکار برده شد. رادیوگرافی از زمان کشف رونتگن بطور مداوم استفاده می‌شود و با گذشت نزدیک به یک قرن با تغییرات تکنیکی از جمله توموگرافی ، فلوروسکوپی ، توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن ، سونوگرافی ، پزشکی هسته‌ای ، و ام آر آی و دستگاه پت (PET) دچار تحولاتی شده که در دهه اخیر به آن ایمیجینگ (Imaging) می‌گویند و دگرگونی عظیمی را در تشخیص بهتر بیماری ها و نیز درمان آنها ایجاد نموده است.
نقش در زندگی
بدون توجه به خطرات و بیماری های جدید و ناشناخته‌ای که هر روز بشر را تهدید می‌کند، نقش تصویرگیری از قسمت های مختلف بدن بیشتر آشکار می‌شود. هرچند که در اوایل ، تصویربرداری پزشکی محدود به استفاده از اشعه ایکس و دیدن استخوان و یا اجسام خارجی در بدن بود، اما هم اکنون حتی پارگی عروق در قلب یا یک رباط در زانو یا میزان مایع مفصلی در مفصل ها با سیستم‌هایی که روز به روز در حال پیشرفت هستند ، قابل مشاهده است. بنابراین تشخیص و درمان آن ها سریعتر صورت می‌گیرد. از آنجایی که سلامتی انسان ها مهمترین بُعد زندگی آنهاست ، نقش این علم در زندگی آشکارتر می‌شود.
انواع مختلف تصویربرداری پزشکی
رادیوگرافی: در تشخیص انواع شکستگی ، در رفتگی ، انواع تنگی و زخم ها در اندام های گوارشی ، پارگی اندام ها ، بیماری های مفصلی و غیره از این نوع تصویربرداری استفاده می‌شود.
سی تی اسکن: موارد اورژانس بیماری های مغزی مثل این ایست و شوک و خونریزی‌ها به سرعت قابل مشاهده‌اند. همچنین ستون فقرات ، قفسه سینه و شکم اعمال این نوع تصویربرداری ضروری است.
سونوگرافی: جهت بررسی انواع بیماری های مربوط به سیستم صفراوی ، ادراری ، عروق ، قلب و زنان باردار و بچه‌ها از سونوگرافی استفاده می‌شود.
ام آر آی (MRI): این نوع تصویربرداری ساختمان های خیلی ریز را به سرعت نمایان می‌کند و حد بین بافت های مجاور را به خوبی نمایان می‌سازد. ماهیچه‌ها ، عروق ، تاندون ها و رباط ها را نیز به خوبی نمایان می‌کند.
انواع وسایل تصویربرداری پزشکی
– دستگاه های رادیولوژی ساده
در این دستگاه‌ها به وسیله تولید اشعه ایکس در یک تیوپ و به کاربردن یک سری تکنیک ها و شرایط لازم و عبور اشعه از بدن بیمار و برخورد آن با فیلم و سپس ثبت تصویر به وسیله دستگاه های ظهور و ثبوت از اعضای مختلف بدن تصویربرداری می‌شود.
– دستگاه سی‌تی اسکن (Computerize Tomography)
در این دستگاه تصویربرداری مقطعی و عرضی توسط چرخش دستگاه به دور عضو مورد نظر صورت می‌گیرد و در هر چرخش یک مقطع از عضو را در کوتاه ترین زمان تصویرگیری می‌کند و تصاویر توسط کامپیوتر بازسازی می‌شوند.
– دستگاه ام آر آی (Magnetic Resonance Imaging)
استفاده از یک میدان مغناطیسی بزرگ است که وقتی بیمار در آن قرار می‌گیرد، امواج رادیویی که دستگاه می‌فرستد، بر روی هسته اتم هیدروژن در بدن اثر گذاشته و آن ها را در یک میدان مغناطیسی قرار می‌دهد. سپس تصویرگیری توسط کامپیوتر از مقاطع مختلف عضو مورد نظر صورت می‌گیرد.
– دستگاه پت (Positron Emission Tomography)
برای استفاده از این سیستم یک عنصر رادیواکتیو که پوزیترون تولید می‌کند، وارد بدن بیمار می‌شود و سپس دو عدد پرتو گاما تولید می‌شود. بر این اساس در این سیستم آناتومی و فیزیولوژی بدن مشخص می‌شود.
– پزشکی هسته‌ای (RNI)
یک ماده رادیواکتیو از طریق داخل رگی یا خوراکی یا استنشاقی مورد استفاده بیمار قرار می‌گیرد. به علت اعمال متابولیک در بدن این مواد رادیواکتیو در محل خاصی تجمع می‌یابند. سپس یک دوربین در این سیستم به نام دوربین گاما تعداد تشعشعات گامای ساطع شده از بیمار را شمارش می‌کند که نشان دهنده میزان جذب اکتیویته در آن عضو مورد نظر است. در نتیجه یک بیماری خاص مثلا تومور می‌تواند در شمارش تغییر بوجود آورد و بیماری تشخیص داده می‌شود.
ارتباط با سایر علوم
علم تصویربرداری پزشکی رابطه‌ای تنگاتنگ با علوم تشریح (آناتومی) و علوم فیزیک از جمله فیزیک هسته‌ای ، اتمی و فیزیک پزشکی دارد و همچنین دارای رابطه‌ای جداناشدنی با علم رادیوبیولوژی است.
حفاظت در برابر پرتوهای یون‌ساز
از آنجا که تابش پرتوها توسط بعضی سیستم‌های تصویربرداری برای درمان یا تصویرگیری می‌تواند تغییرات بیولوژیک ایجاد کند ولی ما برای تشکیل تصویر این خطر را تحمل می‌کنیم. پس بایستی در مقابل این پرتوها حفاظت ویژه‌ای را بکار ببریم ، چه برای افراد شاغل که با این پرتوها کار می‌کنند و چه برای بیمارانی که در معرض این پرتوها قرار می‌گیرند. یعنی باید قسمت هایی از بدن بیمار که جهت تصویربرداری مورد نظر نیستند ، از قرارگیری در معرض اشعه حفظ شود.
چشم‌انداز
با توجه به تاریخچه این علم و تغییرات و دگرگونی عظیمی که در طول یک قرن در این علم به وقوع پیوسته ، هم اکنون سرعت جریان خون در عروق مغزی را به وسیله سیستم PET (پت) قابل اندازه گیری است. پس انتظار تحولاتی چون تصویرگیری در سطح تک‌تک سلول های بدن را در آینده داریم.
