کاردیاک سی تی در کلسیم اسکورینگ یا Cardiac CT for calcuim scoring یکی از انواع روش های تصویربرداری پزشکی به وسیله اشعه ایکس می باشد که توانایی ایجاد تصاویری با قدرت تفکیک زیاد از قلب و همچنین عروق کرونری را دارا می باشد . امادگی بیمار یکی از مهمترین پارامترهای این تست می باشد و فشار خون بیمار نیز باید قبل از انجام این ازمون بررسی شود .
کاردیاک سی تی روشی است برای تشخیص هر چه بهتر بیماری هایی همچون مشکلات دریچه ای در قلب ، بیماری های عضله قلب ، بیماری های ایسکمیک ، بیماری های شریان کرونری ، انواع متاستازها ، تترالوژی فالوت و … . این روش کاربردهای ویژه و خاصی نیز در بیمارانی که از پیس میکر و استنت قلبی استفاده می کنند ، دارد و همچنین به دلیل غیر تهاجمی بودن این روش می توان تغییرات پس از پیوند قلب و جایگذاری دریچه در نماهای متفاوت با حجم بسیار کمی از مواد کنتراست تهیه کرد و سپس به بازسازی انها پرداخت . به دلیل همین غیر تهاجمی بودن این روش است که بیمار نیاز به بستری شدن و استراحت مطلق ندارد .
Cardiac CT for calcuim scoring
در طی سی تی اسکن، تصاویر قطعی یا اسلایس از هر ناحیه بدن حاصل می گردد. تصاویر بدست آمده بر روی مونیتور نمایش داده شد ه و یا می توان آنها را چاپ نمود.
کاردیاک سی تی در کلسیم اسکورینک ( cardiac CT for calcuim scoring )، یک روش غیر تهاجمی جمع آوری اطلاعات در ناحیه خاص و تعیین میزان وسعت پلاک شده در عروق کرونری می باشد ( عروق کرونری، تامین کننده اکسیژن و رساننده خون به دیواره قلب می باشند ). پلاک از چربی و مواد دیگر مثل کلسیم تشکیل شده است که در یک زمانی ممکن است عروق باریک شده و یا حتی مسیر جریان شریان را به سوی قلب ببندد. نتیجه آن ایجاد آنژین دردناک در قفسه سینه و یا حتی حمله قلبی می باشد. کلسیم به عنوان یک مارکر و نشانه ای از بیماری شریان کرونری است. نتایج حاصل در کاردیاک سی تی تحت عنوان calcuim score به پزشک کمک می کند که با توجه به این اندازه گیریها ازایجاد آنژین، حمله قلبی و ۰۰۰ جلوگیری نماید.
نام دیگر این آزمون، Cornary artery calcuim scoring می باشد.
‹ اندیکاسیون ›
هدف کاردیاک سی تی در کلسیم اسکورینگ، شناسایی بیماری عروق کرونری می باشد (Caronary artery disease (CAD) ) در همان مراحل ابتدایی که هنوز نشانه و علائمی بعضی از این بیماری نیست، شناسایی بیماری اهمیت دارد.
این آزمون در واقع یک بررسی به منظور کنترل و اسکرین ( screen ) میباشد که پزشک زمانی آن را توصیه میکند که در بیمار ریسک فاکتورهایی مبنی بر CAD وجود دارد، اما هیچگونه علائم کلینیکی هنوز مشاهده نشده است. آزمون برای مردان بالای ۴۷ سال یا زنان ۵۵ سال و بالاتر توصیه می شود. بعضی از بیماران، خودشان بدون توصیه پزشک، خواستار انجام آزمون هستند که این مسئله بدلیل شناسایی CAD در مراحل نخستین است. در صورتیکه CAD وجود داشته باشد بیماران می خواهند که اطمینان حاصل کنند که به هیچ عنوان احتمال داشتن CAD و یا احتمال پیشرفت CAD را ندارند.
به جز سن بیمار، ریسک فاکتورهای مهم دیگر برای CAD عبارتند از:
۱- میزان بالا و آنورمال کلسترل خون
۲- داشتن بیماری قلبی در تاریخچه خانوادگی
۳- دیابت
۴- فشارخون بالا
۵- سیگار
۶- داشتن وزن بالا و چاقی
۷- فرد غیر اکتیو و ساکن بودن
‹ آمادگی بیمار برای آزمون ›
هیچگونه آمادگی خاصی قبل از انجام کاردیاک سی تی اسکن، ضروری نیست. بیمار می تواند داروهای خود رابه شکل روتین مصرف نماید. اما باید ازمصرف کافئین و سیگار کشیدن تا ۴ ساعت قبل از آزمون اجتناب ورزد. قبل از آزمون، بیمار لباس خود را در آورده و گان مخصوص را می پوشد و هر گونه طلا و جواهر یا جسم فلزی که به عنوان مانع در تصویربرداری است را در می آورد. درصورتیکه rate قلب بیمار ۹۰ ضربان در دقیقه یا بیشتر است بهتر است به بیمار دارو جهت کاهش rate قلب داده شود تا تصاویر CT درست و کاملی تهیه گردد.
سیستم سی تی اسکن
اسکنر سی تی یک سیستم مربعی بزرگ با دهانه حلقوی می باشد. تخت به آرامی به سمت داخل ویا خارج مرکز سیستم حرکت می کند. سیستم شامل گانتری چرخان با تیوب اشعه x و دتکتورهای چند تایی است که برای ایجاد تصاویر به دور بدن بیمار می چرخند که این چرخش دتکتورها و حرکت تخت، صدای خاصی نیز ایجاد می نماید. در اتاق کنترل نیز سیستم به کامپیوتر وصل می باشد.
طرز کار
درطی CT، گانتری می چرخد و اشعه x ساطع می شود تا قسمت مورد نظر از بدن مورد تابش قرار گیرد. در این آزمون قسمت مورد نظر قلب و عروق کرونری می باشد. در هلیکال یا اسپیرال سی تی اسکن همزمان با چرخش گانتری، بیمار نیز به داخل اسکنر حرکت داده می شود ( حرکت تخت ). دتکتورهای چندتایی، اشعه عبوری از بدن را ثبت می کنند. نتیجه این است که باریکه اشعه x یک مسیر مارپیچی را دنبال می کنند. تصاویر حاصله توسط کامپیوتر با کمک برنامه خاص نرم افزاری، مورد بازسازی قرار می گیرد. اخیراً اسکنرهای سی تی اسپیرال پیشرفته ای تولید شده اند که تصاویر با کیفیت بالا را در کمتر از ۱۰ ثانیه حاصل می نمایند. این نکته در مورد بیماران سالخورده و آن دسته از بیمارانی که قادر نیستند تنفس خود را درزمان تعیین شده نگه دارند، بسیار مفید و ارزنده می باشد.
یک سی تی اسکن کاردیاک منفی ( Negative cardiac CT scan ) نشان می دهند که هیچ کلسیفیکاسیونی در عروق کرونری وجود ندارد و ایجاد پلاک آرترواسکلروتیک، مینیمم است و شانس درگیری با بیماری عروق کرونری در ۲ تا ۵ سال آتی بسیار پائین می باشد. تست مثبت به این معنا است که بیماری عروق کرونری وجود دارد حتی اگر علائم آن ظاهر نشده باشد، مقدار کلیسفیکاسیون تحت عنوان score ( میزان ) به پزشک اجازه می دهد تا احتمال آنفارکشن میوکاردیال ( myocardial infarction ) یا حمله قلبی را در سالهای آتی پیش بینی نماید.
Calcium Score Presence of Plaque
( وجود پلاک )
هیچگونه دلیلی مبتنی بر پلاک وجود ندارد ۰
شواهد کمی مبتنی بر پلاک وجوددارد ۱-۱۰
شواهد و دلایل خفیفی مبنی بر پلاک وجود دارد ۱۱ – ۱۰۰
شواهد میانه و متوسطی مبنی بر پلاک وجود دارد ۱۰۱ – ۴۰۰
دلائل فراوان مبتنی بر پلاک وجود دارد بالای ۴۰۰
نحوه اجرای آزمون
در طی سی تی اسکن کاردیاک در کلسیم اسکورینگ، بیمار بصورت طاقباز ( Supine ) برروی تخت می خوابد. تخت به آرامی به سمت دهانه حلقوی سیستم حرکت می کند و همزمان با آن گانتری به دور بیمار می چرخد. تخت بطور جزئی درهرچند ثانیه ای به سمت جلو حرکت می کند؛ لذا بیمار برای هر تصویر مقطعی در یک پوزیشن خاص قرار دارد. این مراحل ادامه پیدا می کند تا زمانیکه کل ناحیه قلب، تحت پوشش سیستم قرار بگیرد. الکترودها از دستگاه ECG به قفسه سینه بیمار وصل می باشند تا بطور همزمان فعالیت الکتریکی قلب، ثبت گردد. که این نکته کمک می کند تا سی تی اسکن دربهترین زمان انجام گیرد. یعنی درزمانی که قلب به طور اکتیو درحال انقباض نمی باشد. از بیمار خواسته می شود تا درمدت زمان ۲۰ تا ۳۰ ثانیه تنفس خود را نگه دارد تا تصاویر تهیه گردد.
احساس بیمار در طی انجام آزمون
کلسیم کاردیاک اسکورینگ، نسبتاً آزمون ساده ای است که حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می کشد. بیمار درهنگام اسکن تنها می باشد اما تکنولوژیست رادیولوژی که اجراکننده آزمون می باشد در طول زمان آزمون از طریق اتاق کنترل به بیمار نظارت دارد و در هرزمانی می تواند با بیمار صحبت نماید. درصورتی که قرار گیری در فضای تنگ و محدود، بیمار را عصبی می کند، می توان با دادن دارو، بیمار را آرام نمود. البته این مسئله همیشه اتفاق نمی افتد چرا که اسکنر تمام بدن بیمار را تحت پوشش قرار نمی دهد و سر بیمار در خارج سیستم قرار دارد. اکسپوز اشعه x هیچگونه احساس ناراحتی برای بیمار ایجاد نمی کند. بیمار ممکن است کمی احساس ناراحتی کند فقط بدلیل اینکه تخت سفت و محکم است و اتاق نیز خنک می باشد چرا که برای جلوگیری از آسیب دیدن تجهیزات سی تی اسکن، دائماً باید تهویه وجود داشته باشد.
گزارش آزمون
رادیولوژیست که پزشک متخصص در سی تی و سایر بررسی و آزمونهای اشعه x می باشد، تصاویر را مورد آنالیز و بررسی قرار می دهد و گزارش برای پزشک بیمار می نویسد.
مزایای آزمون
۱- کاردیاک سی تی اسکن در جهت انجام کلسیم اسکورینگ، راه آسان و غیر تهاجمی ارزیابی عروق کرونری می باشد.
۲- با کلسیم اسکورینگ نتیجه گیری می شود که آیا بیماری عروق کرونری ( CAD ) حتی با عدم وجود علائم و نشانه ها وجود دارد و یا چقدر احتمال پیشرفت آن در سالهای آتی وجود دارد.
۳- مدت زمان انجام کاردیاک سی تی کوتاه است وهمچنین آزمون بدون درد می باشد.
۴- آزمون به تزریق ماده حاجب نیاز ندارد و لذا متعاقب آن عوارض دارو را هم نخواهیم داشت.
۵- ممکن است پس ازانجام آزمون نتیجه گیری شود که CAD وجود دارد و حتی زمانی که شریانهای کرونری کمتر از %۵۰ باریک و تنگ شده باشند. آزمون کاردیاک استاندارد، این سطح انسداد را به طور موثق و مطمئن شناسایی نخواهد کرد وبیشتر از نیمی از حمله های قلبی با تنگی کمتر از ۵۰ درصد حاصل خواهدشد.
ریسکها و خطرات آزمون
۱- خانمهای حامله بهتر است که کاردیاک کلسیم اسکورینگ را انجام ندهند. درصورت وجود هر گونه احتمال بارداری بیمار باید تکنولوژیست یا پرستار بخش را آگاه سازد.
۲- درطی آزمون، بیمار تحت تابش مقدار محدود اشعه قرار می گیرد. دوز آزمون مشابه ۱۰ تابش ریه ( Chest ) و حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از آن دوزی است که در طی کاتتریزاسیون کاردیاک، بیمار دریافت می کند.
۳- سی تی کاردیاک مثبت می تواند باشد اگر چه هیچ انسداد چشمگیری در عروق کرونری وجود نداشته باشد در نتیجه، بیمار ممکن است تحت آزمونهای دیگری قرار گیرد که ضروری نباشند و ممکن است این دسته آزمونها دارای عوارضی نیز باشند.
محدودیت های کاردیاک سی تی برای کلسیم اسکورینگ
* نه تمام کلسیم های به جا مانده درعروق کرونری به معنای انسداد می باشد ونه همه انسدادهای شریانی شامل کلسیم است.
* اولین شکل بیماری عروق کرونری که یک پلاک نرم است با کاردیاک سی تی به راحتی قابل شناسایی نیست.
* rate بالای قلب ممکن است باعث دخالت و اثر منفی در انجام آزمون گردد. اگر rate 90 و یا بیشتر از این مقدار، در دقیقه باشد بهتر است به بیمار دارو داده شود یا آزمون به وقت دیگری موکول شود.
* اینکه بطور دقیق چگونه کلسیم اسکور Calcium score با احتمال ابتلا به آنژین( angina )، انفارکشن میوکاردیال ( myicardial infarction ) و مرگ ناگهانی قلبی ارتباط دارد، چندان مشخص نیست.
* در مردان کمتر از ۳۵ سال و زنان جوانتر از ۴۰ سال لازم نیست که آزمون انجام پذیرد مگر اینکه ریسک فاکتورهایی مثل دیابت، تاریخچه خانوادگی دال بر بیماری قلبی وجود داشته باشد. مردان بیشتر از ۶۵ سال و زنان بیشتر از ۷۰ سال، لازم نیست که درنتیجه آزمون کاردیاک سی تی به شکل متفاوتی، مورد درمان قرار گیرند.
