لامپ های جراحی یکی از ابتدایی ترین و مهم ترین وسایلی است که دراتاق های عمل جهت روشن کردن موضع جراحی و مشاهده بهتر اندام کوچک و بدون کنتراست در مناطق عمیق موضع یا حفره های بدن به کار می رود.
از آنجایی که در حین عمل جراحی ، سر و دست های جراح و تیم جراحی و نیز ابزار مورد استفاده باعث تاریک شدن ناحیه مورد نظر می شود ، روشنایی اتاق عمل باید به گونه ای طراحی و پیاده سازی شود که سایه ها را کاهش داده و انحراف طول موج رنگ های مختلف را به حداقل برساند ؛ چرا که تغییر طول موج نور بازگشتی به چشم جراح باعث می شود رنگ اندام مورد نظر به شکلی دیگر دیده شود.
همچنین لازم است که به دلیل کاربرد طولانی مدت این لامپ ها ، تشعشع و تابش گرمایی این ابزار به حداقل برسد تا از خشکاندن بافت های جراحی و نیز ایجاد ناراحتی در تیم جراحی اجتناب کند.
اگر بخواهیم سیستم روشنایی اتاق های عمل را به بیان ساده ای توضیح دهیم ، باید آن را شامل یک یا چند حباب لامپ دانست که به بازو و متحرک وصل شده تا امکان حرکت عمودی و چرخشی به طرفین وجود داشته باشد. این بازو معمولا به یک آداپتور ثابت وصل می شود. ترکیب ساختاری این سیستم باید به نحوی طراحی شود که امکان حرکت های مختلفی را داشته باشد ، در عین حال که دسته های بازوی سیستم روشنایی قابل استریل باشد و پس از تنظیم موقعیت مناسب آن ، بتوان سیستم را در آن وضعیت قفل کرد تا شفافیت و روشنی کافی در ناحیه مورد نظر برای جراحی در طول مدت انجام عمل تأمین شود.
چراغ سیالتیک (Cialitic Light)
به طور کلی می توان سیستم روشنایی را در یک نقطه از سقف یا دیوار ثابت کرد یا با ایجاد ریل در سقف ، امکان تغییر موضع آن را فراهم نمود. در سیستم های روشنایی سقفی یک یا چند مبدل در یک جعبه کنترل زیموت نصب شده بر روی دیوار به کار می رود تا ولتاژ ورودی را به ولتاژ مورد نیاز بیشتر حباب ها تبدیل کند. اکثر روشنایی های جراحی دارای سیستم کنترل دائمی هستند. همچنین برخی از آنها میدان دید قابل تنظیم دارند که با استفاده از آن می توان روشنایی و درخشان بودن محیط جراحی را کاهش داد ؛ چرا که گاهی اوقات بازتابش های نور از لباس یا ابزار جراحی می تواند باعث آزار چشم و خستگی آن شود.
روشنایی نور بر حسب لوکس یا فوت کندل (۱ فوت کندل = ۱۰/۷۶ لوکس) اندازه گیری می شود. یک محیط در شدت روشنایی ۱۰ تا ۲۰ لوکس ، بسیار تیره و تاریک به نظر می رسد اما اشیاء بزرگ قابل مشاهده است. برای مطالعه یا مشاهده معمولی اشیاء به شدتی در حدود ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ لوکس روشنایی نیاز است اما استانداردهای جهانی برای حداقل شدت روشنایی در اتاق های عمل در حدود ۲۵۰۰۰ لوکس است. در عین حالی که منبع روشنایی باید در یک متری بالای موضع جراحی قرار داشته باشد ، البته برخی از پزشکان ترجیح می دهند یا گاهی نیاز دارند که در روشنای ۳۵۰۰۰ لوکس به بالا به کار خود ادامه دهند.
موضوع قابل توجه دیگر در سیستم های روشنایی اتاق های عمل کیفیت رنگ است که به صورت محتوای طیفی نور داخل محیط مطرح شده و بر حسب دمای رنگ در واحد کلوین یا ضریب تغییر رنگ سنجش می شود. به عنوان مثال ، آفتاب ظهر در حدود ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کلوین دمای رنگ ایجاد می کند. دمای رنگ پایین باعث می شود که رنگ اشیاء متمایل به قرمز و دمای رنگ بالا منجر به مشاهده رنگ اشیاء به حالت آبی می شود. در بیشتر شدت های روشنایی محیط اطراف انسان ، کنترل دقیق دمای رنگ لازم نیست ؛ چرا که قابلیت بصری انسان انعطاف پذیر است. در عین حال استانداردهای جهانی ۳۵۰ تا ۷۰۰۰ کلوین را به عنوان بازه قبول دمای رنگ مطرح می نمایند. ضریب تغییر رنگ یا CRI در محیط های جراحی برای بیان اثراتی از منبع نور که منجر به عدم شفافیت رنگی بافت های موردنظر می گردد ، به کار می رود. روشنایی هایی که درخشش کمی دارند نیازمند لامپ هایی با ضریب تغییر رنگ مناسب هستند تا شفافیت بصری و روشنایی مورد نیاز را تأمین کند و یک تصویر بصری مناسب را برای چشم انسان فراهم آورد. بنابراین CRI برای مقایسه روشنایی های مختلفی که دمای رنگ یکسانی دارند ، مناسب است.
تشخیص رنگ ها به دلیل وجود سایه ها هم تأثیر می پذیرد. روشنایی های متداول اتاق عمل ، سایه های حاصل از روشنایی جراحی را روشن تر می کنند. وقتی محتوای طیفی روشنایی متداول اتاق و روشنایی جراحی یکسان شد ، سایه ها به صورت یک رنگ طبیعی (خاکستری طبیعی) که جزئی از خود جسم یا شیء است مشاهده می شود اما اگر طیف ها متفاوت باشد ، سایه ها باعث تغییر رنگ می شوند.
روشنایی های جراحی با قرارگیری در موقعیت های مختلف ، سایه ها را از بین می برد ؛ به این صورت که از یک حباب بزرگ شامل چند لامپ مختلف ، یک حباب با یک لامپ و رفلکتورهای محیطی ، حباب های کوچک چندگانه که موجب تابش نور از نقاط همگرای مختلف شود و یک حباب با منشور نور استفاده می شود. همه این روشنایی ها باید کانونی شوند تا روشنایی و درخشش ناحیه مطلوب به حداکثر برسد ، به بیان دیگر شدت روشنایی در عمق میدان عملیاتی مطلوب از ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر ثابت باقی بماند و روشنایی سطح بافت تا انتهای عمق آن یکسان باشد ، بدون اینکه نیازی به تغییر موقعیت روشنایی ها باشد. البته شدت روشنایی با افزایش فاصله کانونی یا کار در فواصلی بیشتر یا کمتر از عمق میدان عملیاتی کاهش می یابد (از لحاظ تیزی) و الگوی روشنایی غیر ثابت شده و در مرکز میدان تیره می شود. برای کاهش آثار زیان بار گرما و حرارت لامپ باید از فیلترها یا لنزهایی که نور مرئی را عبور داده ولی مانع عبور حرارت می شوند یا آینه های سرد (Cold Mirrors) که طول موج های نور مرئی را به سمت ناحیه جراحی بازتاب داده و حرارت را از خود عبور می دهند استفاده کرد. البته شایان ذکر است که ترکیب این دو روش را هم می توان به کار برد. روشنایی های جراحی معمولا از لامپ های هالوژن – تنگستن ، هالوژن ، زنون یا هالوژن – کوارتز که به عنوان لامپ های نور سفید مطرح هستند استفاده می کنند. این لامپ ها را می توان به عنوان نور سفید استاندارد حاصل از هالوژن – تنگستن (شیشه یا کوارتز) مادون قرمز حاصل از تنگستن – هالوژن طبقه بندی کرد. در این لامپ ها از حباب های گازی حاوی درصد مشخصی از هالوژن با فشار متجاوز از ۱۳ اتمسفر برای تولید نور سفید استفاده می شود . لامپ های نور سفید همچنین از فیلمان های تنگستن واقع در حباب های پر شده از گاز هالوژن بهره می گیرند. لازم است که این لامپ ها درخشش بیشتری داشته باشند و دمای رنگ آنها اندکی بالاتر شد ، از آنجا که انتقال حرارت به هنگام تابش انرژی امواج به یک جسم دیگر و جذب آن رخ می دهد ، لامپ های مادون قرمز با فیلمان تنگستن با درنظر گرفتن این قاعده ، روشنایی مطلوب را به کمک یک فیلم بازتابنده مادون قرمز بر روی کپسول لامپ ایجاد می کنند.
نکات قابل توجه در هنگام استفاده از سیستم روشنایی
بسیاری از مواقع اتفاق افتاده است که در کپسول لامپ ، حرارت های اضافی ایجاد شده و با گردش حرارتی داخل کپسول موجب ذوب سیم های آن یا خشک شدن و ترک پوسته آن شده است. در نتیجه اتصال سیم حاصل از این رخداد باعث خاموشی لامپ و ایجاد خطر در اتاق عمل برای بیمار می کند. طراحی باز برای انتقال حرارت و استفاده از فن برای گردش هوا در داخل سیستم روشنایی ، دو راه حل قابل قبول برای رفع این مشکلات است. تکان خوردن روشنایی پس از قرارگیری در موقعیت مطلوب جراحی ، یکی دیگر از مسائل مهم در کاربرد این ابزار است که گاهی منجر به تغییر موقعیت سیستم می شود. برخی از سیستم ها از قفل های مغناطیسی برای رفع این معضل طراحی شده استفاده می کنند اما در هر حال تا به امروز این مشکل به صورت اساسی حل نشده است.
غبار یا اثر انگشت بر روی لامپ های هالوژن – کوارتز نیز می تواند باعث سوختگی یا تغییر رنگ یا حتی انفجار شود. این لامپ ها معمولا بسته بندی شده اند تا از تماس مستقیم با دست در حین جای گذاری جلوگیری شود اما در هر صورت اگر نیاز به برداشتن یا دست زدن به لامپ بود ، باید از یک پارچه یا دستکش تمیز استفاده شود تا پس از سرد شدن لامپ اثر انگشتی بر روی آن نماند.
شرکت های تولید کننده لامپ روشنایی اتاق عمل عبارتند از: شرکت ژاپنی Apollon ، شرکت آلمانی Martin و شرکت ایرانی SOHA TEB
منبع: سایت جامع مهندسی پزشکی ایران
